Ekonomide Askerin Varlığı, Askeri Sermaye, Oyak

İsmet Akça: Türkiye’de ordunun, modern orduların asli işlevi olan dış askeri güvenlik alanının yanı sıra siyasal, iktisadi, kültürel, ideolojik alanlara uzanan geniş bir faaliyet alanının bulunması ve bu alanlardaki faaliyetlerin sivil siyasal iktidarın ve kamu otoritesinin denetiminden yasal veya fiili özerklik altında yürütülmesi pretoryen bir militarizmi hâkim kılmıştır. Söz konusu pretoryen militarizmin güç sahalarından biri de ekonomidir. Savaş sanayii ve askeri harcamalar alanında müesses klasik askeri-sınai kompleks mekanizmasının dışında Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) üzerinden ordunun bizatihi kolektif bir sermaye grubu olarak hareket etmesi ve üretim, hizmet, ticaret ve finans sektörlerinde doğrudan yatırımlara sahip olması Türkiye’de militarizasyonun önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Başka Hangi Ülkelerde Benzer Yapılar Vardır? Türkiye bu açıdan dünyada tek örnek midir? Hayır. Nikaragua, Şili, Guatemala, El Salvador, Honduras, Ekvator, Kolombiya, Bolivya, Çin, Endonezya, Tayland, Mısır, Suriye, Pakistan ve Türkiye. Bu ülkelerin -otoriter siyasal rejimleri, insan hakları ihlalleri, sınıfsal eşitsizliklerin derinliği gibi- ortak birçok noktasından bahsedilebilir. Hepsinin bir başka ortak noktası bu sunuşun konusunu oluşturmaktadır: Bu ülke ordularının genellikle yardımlaşma kurumu benzeri yapılar altında sınai, ticari ve finansal yatırımlarıyla ülkelerinin en büyük sermaye grupları arasında yer almaları. Kuruluş OYAK, 27 Mayıs 1960 darbesinin hemen ardından Milli Birlik Komitesi’nin 3 Ocak 1961’de çıkardığı 205 sayılı Yasa ile kurulmuştur; yani varlığını olağandışı bir dönemin yasama faaliyetine borçludur. Buna rağmen ne hikmettir ki söz konusu yasa, Türkiye tarihinin en dayanıklı yasalarından biri olabilmiştir. OYAK’ın kurulma sürecine baktığımızda, 27 Mayıs darbesinin toplumsal tabanını oluşturan kesimlerden askerler, bürokrasi, entelijensiya ve dönemin burjuvazisi OYAK’ın kurulmasını desteklemiş ve bu ilk dönemde yetkili kurullarda görev almıştır. Dönemin askeri iktidarı OYAK kanununu şu şekilde gerekçelendirmiştir: Ordu mensuplarına emekli olduklarında “ancak mütevazı geçim şartları” sağlanabilmesi, “kendi içtimai seviyelerine uygun bir hayat seviyesi temin edememe”leri sebebiyle ve “istikbal endişesinden kurtularak maddi ve manevi huzura kavuşmaları” için OYAK kanunu hazırlanmıştır. Bu gerekçe Türkiye’de ordu mensuplarının kendilerini “ayrıcalıklı bir zümre olarak görme” halini veya o dönem için arzusunu yansıtmaktadır. Faaliyetleri Açısından OYAK Nedir? Faaliyetleri açısından OYAK aynı anda hem üyelerden yapılan zorunlu kesintiler dolayısıyla bir zorunlu tasarruf kuruluşu; hem üyeleri için Emekli Sandığı’na ek olarak işleyen bir ek sosyal güvenlik kuruluşu; hem de üretim, ticaret, hizmet ve finans sektörlerindeki doğrudan yatırımları dolayısıyla bir “holding”dir. Bir sosyal güvenlik kuruluşu olarak, bir yandan sosyal yardımlar başlığı altında emeklilik, ölüm ve maluliyet yardımları yapılmakta, diğer yandan da sosyal hizmetler başlığı altında piyasaya göre daha uygun ve uzun vadeli konut kredisi ve borç verme faaliyetleri yer almaktadır. Bu faaliyetlerin ana hedefi ordu mensuplarının üst orta sınıflara denk bir refah düzeyine sahip olmasıdır. Zaten maaşlarıyla memur kesim içinde farklı bir konumda olan askeri bürokrasi, OYAK sayesinde de ayrıcalıklı kılınmaktadır. (2004’te bir orgeneral Emekli Sandığı’ndan aldığının yaklaşık üç katını, bir albay iki katını, bir çavuş da 1,5 katını OYAK’tan emeklilik ikramiyesi olarak alıyordu.) Kurumu nev-i şahsına münhasır kılan özelliği ise hiç şüphesiz kâr amaçlı iktisadi faaliyetleridir. Bu noktada hemen şunu belirtmek gerekir ki, kurum gelirlerinin ancak belirli bir kısmı sosyal yardım ve hizmetlere ayrılmakta, büyük çoğunluğu ise yeniden yatırıma yönlendirilmektedir. Sosyal güvenlik işlevi aleyhine holding faaliyetlerine ağırlık verilmesi, özellikle genç üyelerin üst rütbelilerden oluşan kurum yönetimine yönelik eleştirilerine de yol açabilmektedir. OYAK yatırımları ve gelirleri hiçbir biçimde askeri harcamalar ve projeler için kullanılmamaktadır. OYAK Sivil Bir Kuruluş mudur? “OYAK nedir?” sorusu akla hemen “OYAK sivil bir kuruluş mu, askeri bir kuruluş mu?” sorusunu getirmekte. OYAK yönetiminin kurumun orduyla bağını silikleştirmek adına sivilliği vurgulayan söylemleri son yıllarda özellikle dikkati çekmekte.1 Ancak kurumun üyelerine ve idari yapısına bakıldığında askerlerin hâkimiyeti açıktır.