Kullanıcı Oyu: 0 / 5
Askerlerin Holdingi: Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK)6
Ordunun OYAK üzerinden bizatihi kolektif bir sermaye grubu olarak hareket etmesi, Türkiye’de militarizasyonun önemli bir veçhesini oluşturmaktadır. Yasal statüsü, idari yapısı, faaliyetleri açısından OYAK nedir? Bir holding yapısı olarak OYAK’ın yatırımları, mali boyutu ve gücü nedir? OYAK’ı Türkiye’nin en büyük holdinglerinden biri haline getiren faktörler nelerdir? OYAK gibi bir yapının varlığının yarattığı sonuçlar nelerdir? Bunlar, bu alt bölümdeki rehber sorularımız olacak....
OYAK, cumhuriyet tarihinin 27 Mayıs 1960’ta gerçekleştirilen ilk askeri darbesinin hemen ardından, 3 Ocak 1961’de Milli Birlik Komitesi tarafından kabul edilen 205 Sayılı Yasa ile kurulmuştur.(7) Yani varlığını olağandışı bir dönemin yasama faaliyetine borçludur; buna rağmen, söz konusu yasa Türkiye tarihinin en dokunulmaz yasalarından biri konumunda olduğu gibi, OYAK’ın varlığı da o günlerden bugünlere olağanlaştırılmıştır.(8)
27 Mayıs darbesinin toplumsal destek tabanını oluşturan kesimlerden askerler, bürokrasi, entelijansiya ve dönemin burjuvazisi, OYAK’ın kurulma sürecini –her biri farklı rasyonellerle de olsa– desteklemiş ve ilk dönemde yetkili kurul- larda görev almışlardır. Dönemin askeri iktidarı, OYAK Kanunu’nu şu şekilde gerekçelendirmiştir: Ordu mensup- larına emekli olduklarında “ancak mütevazı geçim şartları” sağlanabilmesi, “kendi içtimai seviyelerine uygun bir hayat seviyesi temin edememe”leri sebebiyle ve “istikbal endişesinden kurtularak maddi ve manevi huzura kavuşmaları” için OYAK kanunu hazırlanmıştır. Bu gerekçeler, Türkiye’de ordu mensuplarının kendilerini “ayrıcalıklı bir zümre olarak görme” hallerini yansıtmaktadır.(9)
OYAK Nedİr, Sİvİl Bİr Kuruluş mudur?
OYAK nedir sorusuna ilk önce hukuki statüsünün ne olduğundan hareketle cevap vermek yerinde olur. OYAK kendi özel yasasına tabidir ve farklı noktalarda hem özel hukukun hem de kamu hukukunun alanına girmektedir. 205 Sayılı Yasa’nın birinci maddesine göre OYAK “Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı ve özel hukuk hükümlerine tabi olup, mali ve idari bakımdan özerk bir tüzel kişiliktir”. Aynı kanunun 37. maddesinde ise, kurumun her çeşit malları ile gelir ve alacaklarının, devlet malları hak ve rüçhanlığına sahip olduğu ve bunlara karşı suç işleyenlerin, devlet mallarına suç işleyenler gibi muameleye tabi tutulacakları belirtilmektedir. Buradan, OYAK’ın bir yandan üçüncü kişilerle ilişkileri bağlamında özel hukuk kurallarına tabi olduğunu ve bunun da özellikle gelir gayeli faaliyetlerini daha rahat yürütebilmesi için öngörüldüğünü, diğer yandan da kurumun, çeşitli kamusal hak, yetki ve imtiyazlarla donatıldığından kamu hukuku tüzel kişisi olduğu anlamını çıkarmak gerekmektedir. Diğer bir deyişle, OYAK her iki hukuk alanının da avantajlarından faydalanmasını sağlayan bir hukuki statüye sahiptir. Örneğin, üyeleriyle ilişkileri Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin (AYİM) yetki alanında görülmüş ve “eski üyelere nema dağıtılması” ve “zorunlu üyeliğin anayasaya aykırılığı” yönünde açılmış davalarda AYİM üyeler aleyhine karar almıştır. Dolayısıyla, askeri yargının yarattığı iki başlılık, OYAK örneğinde de bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.(10)
OYAK nedir sorusu akla hemen OYAK sivil bir kuruluş mu askeri bir kuruluş mu sorusunu getirmekte. OYAK yöneti- minin, kurumun orduyla bağını silikleştirme adına sivilliği vurgulayan söylemleri, son yıllarda özellikle dikkati çekmekte.(11) Ancak, kurumun üyelerine ve idari yapısına bakıldığında askerlerin hâkimiyeti açıktır. Kurumun daimi
6-Bu bölüm daha önceki şu çalışmalara dayanmaktadır: Akça, 2004; 2006; 2009. Ayrıca Taha Parla’nın (1998) bu konuda alanı açan makalesini de anmak isterim.
7-Resmi Gazete, 09.01.1961, sayı 10702. Yürürlüğe giriş tarihi ise 01.03.1961’dir. OYAK Kanunu için ayrıca bkz. http://www.oyak.com.tr/OyakWEBTR/alt_sayfalar. jsp?menu_id=21.
8-Yasada sadece 1996 yılında bazı teknik meselelere dair değişiklikler yapılmıştır.
9-Kuruluş sürecinin daha ayrıntılı bir analizi için bkz. Akça, 2004: 230-234; 2006: 333-338.
10-Bkz. Dergi No:7 Karar Dairesi:AYİM.DrlKrl. Karar Tarihi:08.03.1990 Karar No: 89/7 E.90/4 K.; Dergi No:15 Karar Dairesi:AYİM.1.D. Karar Tarihi:19.12.2000 Karar No: E.2000/271. Daha ayrıntılı bilgi için bkz. Akça, 2006: 315-316.
11-Bu tarz beyanlar için bakınız Milliyet, 23.11.2001 ve 26.04.2002; OYAK 2004 Faaliyet Raporu, s. 10; Oyak 2008 Faaliyet Raporu, s. 3.
üyeleri aslen TSK kadrolarında görevli subay, astsubay ve askeri memurlardır.(12)Bunların üyelikleri mecburidir ve mevcut 250 binin üzerindeki üyenin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadırlar. Zorunlu askerlik hizmetindeki yedek subaylar ise geçici üyedirler. İdari yapısına bakıldığında 50 ila 100 üyesi bulunan temsilciler kurulu tamamen asker- lerden oluşmakta, 40 kişilik genel kurulda da sadece 9 sivil üye bulunmaktadır. Yasada 7 kişilik yönetim kurulunun 3 kişisi asker olarak öngörülmüş olmakla birlikte, fiiliyatta askerler 1976’dan beri 4 kişiyle temsil edilegelmişler ve yönetim kurulu başkanı her zaman asker üye olmuştur. Mevcut yönetim kurulunda da 7 kişinin 5’i askerdir, bunlardan 2'si emekli, 3’ü muvazzaftır.(13) 2001 yılına kadar OYAK faaliyetlerinin denetimi sadece kurum kanununda öngörülen denetleme kurulunca(14) yapılmışken, 2001’den itibaren buna ek olarak özel denetleme şirketlerine de mali denetim yaptırılmaktadır. Bu noktada şunu da belirtmek gerekir ki OYAK’a bağlı şirketler sivil profesyoneller tarafından yönetilmektedir, şirketlerin yönetim kurullarında emekli subaylar da yer almakla birlikte, sayılarına dair tam bir bilgi elimizde bulunmamaktadır.
Faaliyetleri açısından bakıldığında OYAK aynı anda hem zorunlu bir tasarruf kurumu, hem bir ek sosyal güvenlik ve hizmet kurumu, hem de bir holding kuruluşu konumundadır. OYAK her şeyden önce bir zorunlu tasarruf kuruluşu’dur. Üye aidatları OYAK’ın önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır. Kanun gereği (m.18) daimi üyelerin aylık maaşlarından %10, geçici üyelerinse (yedek subaylar) karşılığında hiçbir hizmet almayacak olmalarına rağmen aylık maaşlarından %5 kesinti otomatik olarak yapılmaktadır.
OYAK, üyeleri için Emekli Sandığı’nın yanı sıra bir ek sosyal güvenlik kurumu’dur. Bu açıdan OYAK’ın yasayla öngörülen hizmetleri sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler olarak ikiye ayrılmaktadır. Sosyal yardımlar, üyelerin ödediği aidatlar karşılığında yapılan emeklilik, ölüm ve maluliyet yardımlarından oluşmaktadır. Bunlar arasında en önemli kalem emeklilik yardımları olup, en az 10 yıllık süresini doldurmuş üyelere sunulmaktadır.(15) Nemaların enflasyon karşı- sındaki durumuna bakıldığında, 1985’e kadar nemaların enflasyonun altında kaldığı ve ancak nemaların enflasyona uyarlandığı 1990’ların ortasından sonra nemaların yüzdesinin daha yüksek olduğu gözlenmektedir.(16) OYAK’ın sosyal hizmetler (ya da sosyal amaçlı yatırımlar) adı altında yürüttüğü faaliyetler ise, kuruma belli oranda gelir sağlamakla birlikte, daha çok, üyelere piyasaya göre ucuz ve uzun vadeli borç ve kredi verilmesi esasına dayanmaktadır.
OYAK’ı nev-i şahsına münhasır bir kurum kılan özelliği, tabii ki adeta bir holding kuruluşu olarak yürüttüğü kâr amaçlı iktisadi faaliyetleridir. OYAK, bir sosyal güvenlik kuruluşundan çok, üretim, ticaret, hizmet ve finans sektör- lerindeki yatırımları üzerinden işleyen bir sermaye grubudur. Bu durum daha kuruluş yasasından itibaren öngörül- müştür. Emekli Sandığı, SSK, Bağ-Kur gibi diğer sosyal güvenlik kuruluşlarıyla karşılaştırıldığında, serbest fonların kullanımında gelir gayeli yatırımlar yapma açısından diğerlerine tanınmayan serbestlik OYAK’a tanınmıştır. 205 Sayılı Kanun’da OYAK’ın mevcutlarının işletilmesine (m. 33) herhangi bir sınırlama konulmamıştır. Şunu da belirtmek gerekir ki benzer bir yapı 1970’li yılların başında memurlar (Memur Yardımlaşma Kurumu [MEYAK]) ve işçiler (İşçi Yardımlaşma Kurumu [İYAK]) için de öngörülmüştür; ancak, İYAK kâğıt üzerinde kalmış ve hiç kurulamamış, MEYAK ise memurlardan kesinti yapılmasına rağmen fiilen işlememiş ve 1982’de kesintiler geri ödenmiştir.(17)
Kurumun gelir kaynakları ve harcamaları açısından da iktisadi yatırımları başta gelmektedir. Aslında, OYAK’ı OYAK yapan asli faaliyetin holding gibi çalışması olduğu, kurum tarafından da açıkça dile getirilmektedir. OYAK’ın misyonu şöyle tanımlanmaktadır: “OYAK, bir yandan üyelerce arzulanan hizmetleri bir şirket anlayışı içinde en üst standartlarda sağlarken, diğer yandan da üyelerine en çok nemayı sağlamaya yönelik olarak […] bir holding yaklaşımı çerçe- vesinde portföy ve iştirak yatırımları yapan, tüm faaliyetlerinde aktüeryal dengeyi öncelikle gözeten bir sosyal yardımlaşma kurumudur.”(18) Sonuç olarak, üye yapısı, karar alıcı organlarının yapısı ve başlıca faaliyet alanı göz önüne alındığında, OYAK’ı öncelikle bir “askeri holding” olarak tanımlamak yanlış olmayacaktır.
12- 205 Sayılı Kanun’un 17. maddesindeki tam ifadesiyle “Türk Silahlı Kuvvetleri kadrolarında görevli bilumum muvazzaf subay, sözleşmeli subay, askeri memur, astsubay, sözleşmeli astsubay ve uzman jandarmalar ile emekli maaşı sistemine giren üyeler ve ölümleri halinde sisteme devam etmek isteyen eşleri Kuru- mun daimi üyeleridir.” “Uzman erbaşlar ile Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Kumandanlığı teşkilatında, Ordu Yardımlaşma Kurumu ve bu Kurumun sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olacağı veya iştirak edeceği şirketlerde çalışan bilumum maaşlı ve ücretli memur ve müstahdemlerden arzu edenler Kuruma daimi üye olabilirler.”
13- Organların yapısı hakkında daha detaylı bilgi için bkz. Akça,2004: 228-229. Yönetim kurulunun emekli üyelerinden Korgeneral Yıldırım Türker, yönetim kurulu başkanıdır. Diğer emekli asker üye hâkim tuğgeneral, muvazzaf asker üyelerin ikisi tümgeneral, biri de tümamiraldir. İki sivil üyeden birisi akademisyen diğeri emekli validir. Tam bilgiler için bkz. OYAK,2009: 6-7.
14- Denetleme kurulu üç kişiden oluşmaktadır, bunların birisi asker üyedir. “Denetleme Kurulu; biri, Milli Savunma Bakanı tarafından gösterilecek beş namzet ara- sından Genel Kurulca, biri, Umumi Murakabe Heyeti başkanı, biri de Türkiye Bankalar Birliği İdare Heyeti Başkanı tarafından seçilecek üç kişiden terekküp eder.”
15- Üyelik süresi 3-10 yıl olan üyelere hiçbir nema ödenmeyip sadece birikmiş paraları iade edilmekte, 3 yıldan az üyeliği olan kişilere ise hiçbir ödeme yapılmamak- tadır. Ayrıca 1996 yılında devreye sokulan “Emekli maaşı sistemi” ile emekliliğe hak kazanan üyeler isteğe bağlı olarak, emeklilik yardımlarının ¼’ü ila ¾’ünü OYAK’a bırakarak, OYAK gelirleri (yıllık olarak ödenen kâr payına iştirak) ve sosyal hizmetlerinden ömür boyu yararlanma hakkına sahip olurlar.
16- Akça, 2004: 235-237; OYAK, 2009: 18
17- Aziz Çelik, “Devlet Yurttaşı Gasp Eder mi?”, Birgün, 07.04.2005.
18- OYAK, 2009: 1.
Kaynak: Türkiye’de askeri-iktisadi yapı: durum, sorunlar, çözümler ISBN: 978-605-5832-41-4 TESEV YAYINLARI Yazar İsmet Akça
Devam Edecek...